Otwarta Nauka
Otwarta nauka to idea promowania wolnego i powszechnego dostępu do wiedzy, nie tylko poprzez dostęp do wyników badań czy publikacji naukowych, ale także do metodologii i narzędzi nauki, np. poprzez udział w projektach naukowych i korzystanie z wiedzy naukowców.
Ruch ON dąży do swobodnej wymiany myśli i informacji oraz weryfikacji dotychczasowych doświadczeń naukowych. Głównym kanałem komunikacji w otwartej nauce pozostaje Internet. Wykorzystując nowe technologie idea ON wypływa na zmniejszenie nierówności i likwidację barier technicznych, finansowych i prawnych, dzięki czemu zapewnia szybszy i powszechniejszy dostęp do wiedzy naukowej. Umożliwia także nawiązywanie nowych kontaktów i tworzenie sieci powiązań między naukowcami i odbiorcami treści naukowych.
Otwarta nauka realizowana jest przede wszystkim poprzez otwarty dostęp (ang. Open Access, OA) do publikacji oraz do danych badawczych (ang. open research data).
O otwartości danych zasobów mówi zasada 5R Davida Wiley'a:
Reuse – ponowne wykorzystanie zasobu w dowolny sposób;
Revise – adaptacja, dostosowanie i modyfikacja zasobu;
Remix – łączenie oryginalnych treści lub ich modyfikacji z innymi OZE w celu stworzenia nowej jakości;
Redistribute – rozpowszechnianie kopii oryginału lub zmodyfikowanej, zremiksowanej treści i dzielenie się nimi;
Retain – tworzenie własnych zasobów i zapewnienie ich obecności w sieci.
Dopiero gdy materiał spełnia powyższe warunki można mówić o otwartym zasobie. Ich spełnienie umożliwiają tzw. wolne licencje.
W razie pytań zapraszamy do kontaktu: open.access@pk.edu.pl
Wolne licencje
Korzystanie z otwartych zasobów w praktyce regulowane jest poprzez tzw. wolne licencje. Jest to odpowiedź na bardzo restrykcyjne zasady prawa autorskiego obowiązującego w Polsce, które nie daje możliwości dowolnego korzystania z zasobów i nie uwzględnia nowych technologii i mechanizmów publikacji materiałów.
Publikowanie na licencjach pozwala użytkownikowi między innymi na:
- ponowne wykorzystywanie materiałów opracowanych przez innych;
- zmienianie, przekształcanie i adaptowanie do własnych celów i potrzeb (np. tłumaczenie tekstów z języków obcych);
- łączenie z innymi materiałami (remiksowanie, np. tekstu z dźwiękiem);
- ponowne rozpowszechnianie i dzielenie się swoją pracą z innymi.
Wolne licencje:
- Creative Commons
- GNU GPL (General Public License)
Open Access
Jedną z najzaszczytniejszych powinności uczelni jest rozwijanie wiedzy i szerzenie jej nie tylko pośród tych, którzy mogą codziennie przychodzić na wykłady – ale znacznie dalej i szerzej.
[D. Coit Gilman, rektor Uniwersytetu Johns Hopkins University, 1878]
Open Access to idea otwartego dostępu przez Internet do publikacji naukowych. Oznacza bezpłatny i wolny dostęp do cyfrowych publikacji naukowych, tj. artykułów z czasopism, materiałów pokonferencyjnych, prac dyplomowych oraz raportów z badań. Umożliwia swobodne czytanie, kopiowanie, drukowanie, rozpowszechnianie, zapisywanie zasobów, bez ingerencji w ich treść i z poszanowaniem praw autorskich.
Podstawą prawną modelu Open Access są otwarte (wolne) licencje. Niezbędnym warunkiem otwarcia dostępu do publikacji jest zgoda posiadacza praw autorskich do utworu lub przejście utworu do domeny publicznej. Dzięki wykorzystaniu otwartych licencji twórca może szczegółowo określić możliwe formy wykorzystania publikacji.
Celem Open Access jest uniezależnienie komunikacji naukowej od pośredników komercyjnych, a tym samym upowszechnienie oraz umożliwienie dostępu do wyników badań dla wszystkich naukowców. Autorzy mają możliwość udostępniania swoich artykułów w formie e-printów w cyfrowych archiwach, które mogą mieć postać tekstów recenzowanych (postprinty) lub nierecenzowanych wersji przed wydrukiem (preprinty), mają także możliwość publikowania tekstów w czasopismach działających na zasadach Open Access lub zamieszczania artykułów na własnej bądź instytucjonalnej stronie internetowej.
Open Access daje szansę na upowszechnienie wyników badań naukowych na szeroką skalę, zapewnia szybszy dostęp danych, oszczędność czasu i nakładów finansowych, zwiększa widoczność naukowców i instytucji działających w OA, a także umożliwia szybszą i uproszczoną archiwizację danych. Pracownicy naukowi, publikujący swoje prace zyskują większą rozpoznawalność, cytowalność, większe możliwości nawiązania współpracy oraz pełniejszy dostęp do materiałów naukowych. OA pozwala na bieżące monitorowanie stanu badań i rozwoju nauki w danej dziedzinie, zwiększa przejrzystość badań, a także wpływa na wzrost jakości kształcenia – a to oznacza POSTĘP.
OA może być realizowany poprzez repozytoria – tzw. zielony kanał dostępu; lub przez otwarte czasopisma – tzw. złoty kanał dostępu. Repozytorium to elektroniczne archiwum online, gromadzące i udostępniające materiały naukowe, głównie tworzone przez instytucje. Otwarte czasopismo to recenzowane czasopismo naukowe udostępniające bezpłatnie swoje artykuły.
Szersza informacja o ruchu Open Access jest dostępna m.in. w polskich serwisach: EBIB (nowe okno), Otwarta Nauka (nowe okno), Wikipedia (nowe okno) oraz na międzynarodowych stronach WWW (nowe okno).
Polecamy:
Portal Otwarte Zasoby (nowe okno)
Otwarta nauka : czyli dobre praktyki uczonych / Paweł Szczęsny (nowe okno)
Kurs Otwarta edukacja w praktyce – Spółdzielni Otwartej Edukacji SpołEd (nowe okno)
Być naukowcem widocznym w sieci. Wprowadzenie do Open Access / K. Grodecka, Centrum e-Learningu AGH) (PDF)