O danych badawczych
Czym są dane badawcze?
Dane badawcze to wszelkie dane, które zostały zebrane, zaobserwowane bądź stworzone podczas procesu badawczego mającego na celu otrzymanie oryginalnych wyników naukowych. W zależności od tego, w jaki sposób lub w jakich celach powstały, możemy wyróżnić m.in. dane eksperymentalne, obserwacyjne, symulacyjne, kompilacyjne czy też dane referencyjne.
Korzyści płynące z udostępniania danych badawczych:
- lepsza komunikacja i wymiana informacji pomiędzy specjalistami reprezentującymi różne dyscypliny nauki;
- wzrost liczby cytowań zarówno samych danych, jak i publikacji na nich opartych;
- możliwość przeprowadzania analiz na podstawie unikalnych danych, których nie można ponownie zebrać;
- możliwość oceny rzetelności prowadzonych badań;
- możliwość wykorzystania istniejących zasobów i obniżenia kosztów badań.
FAIR – zasady udostępniania danych
Findable – możliwe do odnalezienia (łatwo wyszukiwane i znajdowane),
Accessible – dostępne (np. w repozytorium danych),
Interoperable – interoperacyjne (opisane w odpowiednim standardzie oraz z zastosowaniem prawidłowej metodologii),
Reusable – możliwe do ponownego użycia (udostępnione do wielokrotnego użycia na odpowiedniej licencji).
Politechnika Krakowska współtworzy Repozytorium Otwartych Danych Badawczych Uczelni Krakowskich RODBUK (nowe okno).
Projekt powstał w ramach współpracy sześciu uczelni krakowskich: Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie, Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Akademii Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie oraz naszej Uczelni. Repozytorium jest dedykowane naukowcom i doktorantom uczelni współtworzących projekt, którzy są zainteresowani udostępnieniem swoich danych badawczych.
Polecane repozytoria danych badawczych
Naukowcy pracujący w Polsce mają także możliwość przechowywania i udostępniania danych w innych repozytoriach indeksujących dane badawcze:
- RepOD (nowe okno) – repozytorium Otwartych Danych opracowane przez ICM UW. W ramach działań Platformy Otwartej Nauki archiwizuje i udostępnia wszystkie dane wytworzone, zebrane i opracowane na potrzeby badań naukowych. Przeznaczone dla tzw. małych danych;
- Zenodo (nowe okno) – międzynarodowe repozytorium danych badawczych. Umożliwia naukowcom ze wszystkich obszarów wiedzy proste archiwizowanie i dzielenie się opracowanymi przez siebie danymi badawczymi. Przeznaczone dla tzw. małych danych. Opracowane dzięki inicjatywie OpenAIRE i CERN;
- Repozytoria danych badawczych NIH (nowe okno) – amerykański National Institutes of Health współtworzy i promuje wiele specjalistycznych repozytoriów danych badawczych, spośród których wiele udostępnia tzw. duże dane zebrane w ramach konkretnych projektów. Na stronie NIH znajduje się tabela opisująca poszczególne repozytoria, informująca o ich stopniu otwartości i procedurach umieszczania w nich danych;
- Mendeley (nowe okno) – wydawnictwo Elsevier, obok rozwijania menedżera bibliografii i portalu społecznościowego Mendeley, umożliwia swoim użytkownikom archiwizowanie i dalsze udostępnianie ich własnych danych badawczych. Moderowane dane zostają opatrzone stosownymi metadanymi oraz nadawany jest im numer DOI. Repozytorium przeznaczone jest dla tzw. małych danych;
- MOST DANYCH (nowe okno) – przedsięwzięcie, w ramach którego na Politechnice Gdańskiej utworzono instytucjonalne repozytorium otwartych danych badawczych, które służy nie tylko PG, ale także konsorcjantom: Uniwersytetowi Gdańskiemu oraz Gdańskiemu Uniwersytetowi Medycznemu oraz innym uczelniom w regionie i kraju.
Bazy indeksujące repozytoria:
- OpenDOAR (nowe okno) – międzynarodowa baza indeksująca biblioteki cyfrowe, repozytoria instytucjonalne i repozytoria danych badawczych. Baza umożliwia wyszukiwanie samych repozytoriów, jak i przeszukiwanie ich zasobów;
- Re3data (nowe okno) – prowadzona przez German Research Fundation międzynarodowa baza indeksuje repozytoria danych badawczych. Umożliwia wyszukiwanie repozytoriów według dziedziny wiedzy oraz kraju, w którym dane repozytorium jest prowadzone;
Plan zarządzania danymi badawczymi – Data Management Plan (DMP)
W ramach realizacja polityki Open Access agencje finansujące badania naukowe, instytucje zatrudniające naukowców oraz sami naukowcy mają chęć i potrzebę oceny jakości oraz wpływu wyników badań naukowych. Umieszczanie pełnych tekstów artykułów w otwartym dostępie zwiększa ich widoczność, a także ułatwia i przyśpiesza komunikację naukową oraz współpracę pomiędzy badaczami.
Instytucje i programy finansujące badania naukowe coraz częściej wymagają od naukowców przedstawienia DMP na etapie składania i oceny wniosków grantowych. Narodowe Centrum Nauki wprowadziło obowiązek dołączania planu zarządzania danymi badawczymi do wniosku o finansowanie projektu. Plan ten jest uzupełniany na etapie składania raportu końcowego i oceniany po zakończeniu realizacji projektu.
Co powinien zawierać Data Management Plan?
- ocenę danych już dostępnych, opis braków i potrzeb,
- opis sposobu gromadzenia danych (np. poprzez ankietę, instrument badawczy) i ich rodzaju (np. dane eksperymentalne lub obserwacyjne),
- dokumentację i standardy opisu danych (metadane),
- informacje o tym, kto będzie właścicielem praw autorskich i praw własności intelektualnej danych, a także kto będzie odpowiedzialny za zarządzanie nimi,
- wymogi i procedury związane z aspektami etycznymi pozyskiwanych danych,
- opis procedur zapewniających kontrolę jakości danych (wraz z podziałem obowiązków i czynności związanych z nadzorowaniem i kontrolą poprawności danych),
- plan dotyczący dostępu do danych oraz dzielenia się nimi (należy określić, na jakiej licencji dane będą dostępne),
- krótko- oraz długoterminową strategię przechowywania i ochrony danych,
- informacje, jakie środki będą potrzebne do wcielenia DMP.