Tydzień Otwartego Dostępu
Tydzień Otwartego Dostępu 23-29.10.2023 r.
„Społeczność nad komercjalizacją”
W dniach 23 - 29 października 2023 r. świętowaliśmy Międzynarodowy Tydzień Otwartego Dostępu pod hasłem "Społeczność nad komercjalizacją". Zalecenia UNESCO w sprawie otwartej nauki, przyjęte przez 193 państwa członkowskie, podkreślają potrzebę priorytetowego traktowania społeczności nad komercjalizacją. Hasło tegorocznego Międzynarodowego Tygodnia Otwartego Dostępu otwiera dyskusję na temat zapobiegania niesprawiedliwemu czerpaniu zysków z działalności naukowej finansowanej ze środków publicznych oraz wspierania otwartych modeli publikowania i skłania do analizy, które podejścia do otwartej nauki traktuje priorytetowo dobro społeczeństwa i społeczności akademickiej.
Tegoroczny temat, wybrany przez Komitet Doradczy Tygodnia Otwartego Dostępu, stanowi okazję do podniesienia świadomości na temat znaczenia kontroli społeczności nad systemami dzielenia się wiedzą.
Politechnika Krakowska od lat wdraża rozwiązania wspierające otwartą naukę, poczynając od wprowadzenia Polityki Otwartego Dostępu, utworzenia Repozytorium publikacji (zielona droga publikowania) i Repozytorium Danych Badawczych(nowe okno), a także umożliwiając pracownikom naukowym korzystanie z programów otwartego publikowania finansowanych w ramach licencji krajowych.
OIN oferował pracownikom naukowym konsultacje w zakresie:
• zagadnień związanych z otwartym dostępem i otwartą nauką,
• polityki otwartości Politechniki Krakowskiej,
• otwartego publikowanania,
• deponowania publikacji w Repozytorium PK,
• deponowania otwartych danych badawczych w RODBUKu.
Otwarty dostęp (Open Access) to udostępnianie w postaci cyfrowej w Internecie publikacji naukowych i wyników badań finansowanych ze środków publicznych w celu umożliwienia bezpłatnego ich wykorzystania przez naukowców, studentów, przedsiębiorców i całe społeczeństwo. Modele otwartego publikowania:
Diamond Open Access (diamentowy otwarty dostęp, droga diamentowa) – otwarty dostęp do treści czasopism dla wszystkich zainteresowanych, przy czym model biznesowy zakłada, iż czasopismo nie pobiera opłat autorskich APC (Article Processing Charge), a koszty redakcyjne pokrywają instytucje, uniwersytety, ośrodki badawcze, muzea, biblioteki czy towarzystwa naukowe związane z danym czasopismem.
Gold Open Access (złoty otwarty dostęp, droga złota) – otwarty dostęp dla wszystkich zainteresowanych; wydawca zapewnia bezpłatny dostęp do wszystkich artykułów na stronie internetowej czasopisma, jednak opłata APC (Article Processing Charges) musi zostać uiszczona przez autora lub instytucję finansującą,
Green Open Access (zielony otwarty dostęp, droga zielona) – otwarty dostęp w ramach repozytorium, w którym autor sam zamieszcza preprint lub postprint swojej publikacji (zgodnie z umową zawartą z wydawcą),
Od początku kariery naukowej doktoranci zauważają, jak ważny jest otwarty dostęp do publikacji naukowych, dlatego liczba doktoratów w Repozytorium PK (zielona droga dostępu) dynamicznie wzrasta.
RODBUK
Polecamy, wpisującą się w politykę otwartej nauki (Open Science), publicznie dostępną platformę deponowania zbiorów danych badawczych RODBUK. Umożliwia ona pracownikom naukowym, doktorantom i studentom realizującym projekty badawcze deponowanie, archiwizację i udostępnianie danych z różnych dyscyplin i w różnych formatach.
RODBUK powstał w ramach współpracy 6 uczelni krakowskich: Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie, Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki, Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Akademii Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie.
To pierwsze w Polsce repozytorium, które przyjęło rozproszony model działania. Każda uczelnia biorąca udział w projekcie administruje własną instancją systemu, a wszystkie zasoby danych badawczych widoczne są dla użytkowników we wspólnym agregatorze https://rodbuk.pl(nowe okno).
Serwis DOAJ (Directory Open Access Journals)(nowe okno)
Umożliwia szybkie odnalezienie czasopism w otwartym dostępie z całego świata.
W tym roku Serwis obchodzi 20-lecie swojej działalności, opartej na pracy wolontariuszy z ponad 36 krajów.
W DOAJ znajduje się ponad 20 000 czasopism i blisko 9,5 mln artykułów. Każdy autor chcący opublikować swój artykuł w otwartym czasopiśmie może w DOAJ uzyskać informacje o:
- dacie początkowej, od kiedy tytuł jest wydawany w modelu OA,
- języku, w jakim można publikować,
- opłatach, lub ich braku, podczas procesu wydawniczego np. APC,
- rodzaju stosowanej otwartej licencji np. CC BY, CC BY SA,
- prawach autorskich i wydawniczych,
- modelu recenzji (m.in. anonimowa, redakcyjna, partnerska),
- okresie oczekiwania na opublikowanie artykułu (okres podawany w tygodniach).
Podczas wyszukiwania warto zaznaczyć opcje:
- “Without fees” - która zawęzi wyniki tylko do tytułów, które nie pobierają żadnych dodatkowych opłat od autora/instytucji,
- “With a DOAJ Seal” - która zawęzi wyniki do tytułów czasopism, które wykazują najlepsze praktyki w zakresie publikacji w otwartym dostępie (jedynie 10% wszystkich czasopism),
- “Author retains all rights” - która zawęzi wyniki tylko do tych czasopism, w których autorowi przysługują nieograniczone prawa autorskie i wydawnicze.
Wolne licencje
Pracownicy Politechniki Krakowskiej często zastanawiają się na jakich licencjach publikować, co oznaczają skróty CC-BY, CC-BY-SA, czy też domena publiczna. Polecamy wykorzystanie narzędzi stworzonych w celu ułatwienia zrozumienia tematyki wolnych licencji:
Licence Chooser(nowe okno) - wersja testowa narzędzia, które krok po kroku dobiera licencje dla wybranego utworu (kwestionariusz 7 krótkich pytań w języku angielskim)
Pomocnik Prawny(nowe okno) – serwis stworzony przez zespół Platforma Otwartej Nauki, który objaśnia zawiłości prawne z punktu widzenia autora, wydawcy, jednostki naukowej i jednostki finansującej. Dla autorów przygotowano informacje w czterech modułach tematycznych:
- rodzaje otwartego dostępu,
- przenoszenie praw,
- wykorzystanie cudzych materiałów,
- publikacje wspólne i zbiorowe.
Journal Checker Tool(nowe okno) - wersja testowa serwisu, który umożliwia autorom, publikującym w ramach otrzymanego grantu, sprawdzenie zgodności czasopism naukowych i platform publikacyjnych z Planem S (serwis w jęz. angielskim). Po wybraniu czasopisma (tytułu lub ISSN), jednostki finansującej (np. NCN, Horizon) oraz Politechniki Krakowskiej (nazwa: Cracow University of Technology, Poland lub ROR: 00pdej676) otrzymamy informacje o zgodności z wymaganiami Planu S tj. czy dane czasopismo oferuje ścieżkę publikacji w otwartym dostępie zgodnie z licencją CC BY (lub równoważną), czy jest bez embarga oraz czy autorzy mają możliwość zachowania praw autorskich.
Warto także zapoznać się z tematyką drapieżnych wydawców(nowe okno), którzy wykorzystują złoty otwarty dostęp, pobierając opłatę APC, nie dbając o merytoryczną stronę czasopisma, które wydają.
Niekomercyjne platformy wspierające naukowców:
Biblioteka Nauki(nowe okno) - zapewniająca dostęp do pełnotekstowych publikacji naukowych z pięciu polskich baz:
- AGRO - artykuły z zakresu nauk rolniczych oraz ścisłych i przyrodniczych,
- BazTech(nowe okno) - artykuły z zakresu nauk inżynieryjno-technicznych oraz nauk ścisłych i przyrodniczych) - baza współtworzona przez Bibliotekę PK,
- CEJSH - artykuły z zakresu nauk społecznych i humanistycznych,
- DML-PL - artykuły z zakresu nauk inżynieryjno-technicznych,
- PSJD - artykuły z zakresu nauk ścisłych i przyrodniczych oraz obszaru nauk medycznych i o zdrowiu.
Open Research Europe(nowe okno) - otwarta platforma wydawnicza dostępu do publikacji pochodzących z programu „Horyzont 2020”, „Horyzont Europa” i/lub finansowania Euratom we wszystkich obszarach tematycznych.
European Open Science Cloud (EOSC)(nowe okno) - inicjatywa zmierzająca do stworzenia wirtualnego środowiska spełniającego wszystkie założenia Otwartej Nauki. EOSC ma w łatwy i przejrzysty sposób udostępniać nie tylko publikacje i dane naukowe, ale też zaawansowane narzędzia i zasoby do ich składowania, udostępniania, przetwarzania i zarządzania nimi. Repozytorium RODBUK jest indeksowane w EOSC. Profil RODBUKa (nowe okno).